ساختار کلی اخلاق اسلامی

اگر دین (در این بحث اسلام) را مجموعه عقاید و دستورات عملی بدانیم که بنا بر ادعای آورنده و پیروان آن عقاید و دستورات (پیامبراسلام و مسلمانان)، از سوی آفریدگار جهان می باشد، و اخلاق را مجموعه آموزه هایی که راه و رسم زندگی کردن به نحو شایسته و بایسته را ترسیم کرده، بایدها و نبایدهای ارزشی حاکم بر رفتار آدمی را می نمایاند، بخوبی به رابطه تنگاتنگ دین و اخلاق پی خواهیم برد واخلاق را پاره ای ناگسستنی از دین به شمارخواهیم آورد. ازاین رو سخن گفتن از اخلاق منسوب به اسلام سخنی بجا و بحث درباره نظام اخلاقی اسلام امری موجه و گفت وگودرباره ساختار کلی حاکم بر این نظام امری درخور تامل و اندیشه خواهد بود.

یکم: همانگونه که اشاره شد چنین بحثی امروزه تحت عنوان اخلاق هنجاری مطرح می شود. اخلاق هنجاری (1) که بخش مهمی از فلسفه اخلاق را شکل می دهد، در پی تبیین نظامی ازقواعد و اصول حاکم بر افعال اخلاقی است. اخلاق هنجاری دارای دو بخش است: در بخش نخست معیارهای کلی اخلاقی (2) مطرح می شود و خوب و بدهای کلی، ملاک کاردرست و نادرست، رابطه خوبی و درستی و معیاری خوبی وبدی کارها مطرح می شود و در بخش دوم از خوبی و بدی، ودرستی و نادرستی، اخلاقی یا غیراخلاقی بودن افعال خاص (3) سخن می رود. (4)

دوم: در نوشته ای که به نام اخلاق هنجاری توسطپژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اخیرا منتشر گردید، گزارش اجمالی همراه با نقد و بررسی از رایجترین مکاتب اخلاق هنجاری ارائه شد. چنانکه در همان نوشتار یادآور شدم، غالب آرای موجود در زمینه اخلاق هنجاری، استقلال اخلاق از دین را مفروض می گیرد و تلاش می کند مستقل از خدا و دین، نظامی اخلاقی را بنیاد نهد. این مکاتب در واقع نوعی اخلاق سکولاررا عرضه می کنند.

اینک با توجه به آنچه در آن نوشتار آورده ام، براساس ساختار اصطلاحاتی که برای معرفی مکاتب اخلاقی رایج درمغرب زمین معهود است، می کوشیم جایگاه اخلاق اسلامی را درآن ساختار بیابیم.

سوم: مکاتب اخلاق هنجاری را فیلسوفان اخلاق (5) در دودسته کلی جای داده اند:

الف - نظریه های غایت انگارانه (6)

ب - نظریه های وظیفه گرایانه (7)

گروه نخست بازشناسی باید و نبایدها، درست و نادرستها وخوب و بدها را با توجه به نتیجه کار تعیین می کنند و اینکه میزان خیر و شر مترتب بر آن چه اندازه است. و گروه دوم برآنند که ویژگیهای خود عمل، قطع نظر از میزان خیری که در پی می آورد، می تواند آن عمل را صواب و لازم گرداند. برای مثال وفای به عهد کاری عادلانه است، خداوند به آن فرمان داده است و نیز حکومت به آن امر کرده است. در نظر وظیفه گراهریک از این ویژگیها می تواند وفای به عهد را خوب، نادرست و لازم گرداند، هرچند خیری بر آن مترتب نشود. برخلاف او،غایت انگار تنها ویژگی مؤثر در صواب و ناصواب بودن عمل رامیزان خیری که بدان می انجامد می داند.

حال می پرسیم مکتب اخلاقی اسلام به کدام یک از این دودسته تعلق دارد؟

برای مشاهده ادامه متن به ادامه مطلب بروید

آداب روزه در رمضان

روزه هم مانند سایر احکام متین اسلام، از حکمت و مصلحت خاصی سرچشمه می‏گیرد. روایات متعددی با تعبیرهای گوناگون، گوشه‏ای از حکمت نهفته آن را بیان می‏کند، در زیر به چهار مورد آن اشاره می‏کنیم:

الف. اخلاص و خودسازی

حضرت زهرا سلام الله علیها فرموده است: «فرض الله الصیام تثبیتاً للاخلاص»[۱] (خداوند، روزه را برای تثبیت اخلاص (در دل مردم) واجب کرده است.)

«صائم» با خودداری از خواسته‏های نفسانی، فرمان خدا را به اجرا می‏گذارد و با عالم ملکوت، پیوند معنوی برقرار می‏کند و چون کارهای حیوانی را رها کرده، درونش صفا و جلا می‏یابد. همین طور، همگام با امساک از لذات جسمانی، از لذت‏های حرام روحانی نیز پرهیز می‏کند و امتناع می‏ورزد. و از آنجا که روزه عبادتی است که به دلیل «دیدنی» نبودن عمل کمتر می‏توان به وسیله آن مرتکب گناه ریا شد و لذا این عمل از اخلاص بیشتری برخوردار است.

ب. تعدیل قوای جسمانی

دستگاه‏های مختلف بدن درطول یک سال فعالیت شبانه‏روزی، ممکن است دچار عارضه و فرسودگی با خستگی مفرط گردند که اگر به آنها رسیدگی نشود. آسیب کلی ببیند. از این‏رو خداوند حکیم برای حفظ سلامتی و ترمیم و تعدیل قوای جسمانی مؤمن، روزه را واجب کرده است. شاهد این گفتار، سخن حکیمانه رسول خدا(ص) است که فرمود:

ادامه متن را در ادامه مطلب مشاهده نمایید