آداب روزه در رمضان

رسول خدا(ص) است که فرمود: «صوموا تصحوا»[۲] (روزه بگیرید تا سالم بمانید.)

ج. تمرین تقوا

سومین حکمت مهم روزه‏داری، ممارست و تمرین «پرهیزکاری» است. مسلمان با تمرین یک‏ماهه خود در ماه مبارک، از ارضای تمایلات نفسانی خودداری می‏کند تا به نفس خویش بقبولاند که توانایی ایستادگی در برابر کارهای ناروا را دارد، به عنوان نمونه، روزه‏دار با نخوردن غذای حلال خود، تمرین می‏کند که به اموال دیگران دست‏درازی نکند. با نرفتن نزد همسر خویش، درک می‏کند که به ناموس دیگران نباید چشم طمع دوخت.

با بستن زبان از دروغ برخدا و پیامبر(ص) یاد می‏گیرد که هر کلامی را بر زبانش جاری نکند.

مسأله تمرین تقوا و افزایش درجه آن را به قرآن در آیه «روزه» بصراحت بیان کرده، پس از بیان وجوب روزه فرموده است: «لعلکم تتقون»[۳] (شاید شما تقوا پیشه کنید.)

د. کم شدن فاصله فقیر و غنی

احساس نیاز و نداری و چشیدن طعم گرسنگی و تشنگی و محرومیت، حکمت دیگر روزه است. به این معنا که ثروتمندان مسلمان در طول سال، از نعمت و رفاه برخوردارند و هر زمان، هر چه اراده کنند، در اختیارشان قرار می‏گیرد، دیگر چگونه به یاد محرومان باشند؟ و از کجا بفهمند که «گرسنگی» چه دردی است؟ آنان باید یک ماه با گرسنگی و تشنگی دم‏ساز شوند تا طعم تلخ آن را بچشند و دل رفاه‏زده آنان قدری به حال محرمان بسوزد.

از امام حسین(ع) پرسیدند: چرا خدا روزه را واجب کرده است؟ فرمود: «لیجد الغنی مس الجوع فیعود بالفضل علی المسکین»[۴] (تا توانمند گرسنگی را لمس کند و مازاد بر نیاز را بر مستمند باز گرداند.)

۵- یادآوری آخرت

آخرین حکمتی که در اینجا به آن می‏پردازیم به خاطر آوردن آخرت است. حضرت رضا(ع) طی گفتار متینی این پرسش را طرح می‏کند که: چرا فرمان روزه‏داری بر بندگان صادر شده است. آن‏گاه در پاسخ می‏فرماید: «لکی یعرفوا ألم الجوع و العطش فیستدلوا علی فقر الاخره»[۵] (تا درد گرسنگی و تشنگی را بفهمد و بر بیچارگی سرای دیگر رهنمون کردند.)

از این‏رو، پیامبر خدا(ص) در یکی از خطبه‏هایی که در آستانه ماه مبارک رمضان ایراد کرد، فرمود: «... واذکروا بجوعکم وعطشکم فیه جوع یوم القیمه و  عطشه...»[۶] (با گرسنگی و تشنگی تان دراین ماه گرسنگی و تشنگی روز قیامت رابه یاد آورید.)

مراتب روزه‏داری:

امیر مؤمنان، صلوات الله علیه، روزه را داری سه مرتبه دانسته و می‏فرماید: «صوم القلب خیر من صیام اللسان و صیام اللسان خیر من صیام البطن» [۷] (روزه دل بهتر از روزه زبان و روزه زبان برتر از روزه شکم است.)

ملا مهدی نراقی این مراتب را نام‏گذاری و در توضیح هر یک می‏نویسد:

۱- روزه عام که نگه داشتن شکم و شهوت است و فایده آن، رفع تکلیف و آزادی از دوزخ است.

۲- روزه خاص که بایستی علاوه بر مرتبه اول، چشم، گوش، زبان، دست، پا و دیگر جوارح را نیز از آلوده شدن به گناه حفظ کرد و ثواب‏های وعده داده شده از سوی خدا (بیشتر) به چنین روزه‏ای تعلق می‏گیرد.

۳- روزه خاص الخاص که در این مرحله، علاوه بر رعایت دو مرحله پیش، دل نیز از افکار دنیوی، اخلاق زشت و همت پست، روزه می‏گیرد و از غیر خدا بکلی گسسته می‏گردد.[۸]

آداب روزه‏داری

آیا تاکنون دیده‏اید کسی در مجلس عزا و سوگواری، اشعار شاد و فرح‏زا بخواند و شاد و خندان باشد؟ یا دیده‏اید شخصی با شال عزا در مجلس جشن و سرور شرکت کند و گریه کند؟

اگر پاسختان منفی است، دلیلتان چیست؟ شاید شما هم به این مطلب اذعان داشته باشید که شرکت  در هر مجلسی تشریفات خاص خود را می‏طلبد.

حال، با توجه به اینکه «صائم» در مدت روزه‏داری، در حریم قدس الهی و ضیافت الله داخل می‏شود و از سوی پروردگار پذیرایی می‏شود. شایسته است آداب ویژه چنین محفلی را مراعات کند، تا بیشتر مورد لطف «صاحب‏خانه» قرار گیرد.

اینک از آن آداب:

الف. پرهیز از گناهان

هر گناهی، خشم و غصب الهی را بر می‏انگیزد ؛ اما در ماه مبارک رمضان، آلوده شدن به گناه، زشتی بیشتری دارد، بدین خاطر میهمان خدا نباید گرد آن بگردد.

روزی پیامبر(ص) پیرامون ماه مبارک رمضان سخن می‏گفت، امیر مؤمنان(ع) پرسید: ای رسول خدا ! برترین عمل دراین ماه چیست!

پیامبر(ص) پاسخ داد: پرهیز از هر چه خدا حرام کرده است.[۹]

با این وصف، بسیاری از روزه‏داران اگر دست از گناه نشویند، جز تشنگی و گرسنگی، طرفی نمی‏بندند. حضرت زهرا سلام الله علیها می‏فرماید: «ما یصنع الصائم بصیامه اذا لم یصن لسانه و سمعه و بصره وجوارحه» [۱۰] (روزه‏داری که زبان، گوش، چشم و اعضا و جوارحش را (از گناه) حفظ نکند، با روزه خود چه می‏کند؟)

یعنی این روزه چه سودی برای او دارد؟

ب. انجام واجبات

دومین وظیفه میهمان خدا این است که بقیه دستورات الهی را نادیده نگیرد، که این خود، بزرگترین بی‏ادبی در محضر ربوبی است و چنین میهمانی نزد ملکوتیان انگشت‏نما می‏شود.

به نظر شما آیا روزه داشتن و نماز نخواندن، روزه گرفتن و خمس ندادن، روزه‏داری و مردم آزاری و... با هم سازگاری دارد؟

ج. پرستش و نیایش

از دیگر آداب ماه خدا، نیایش و پرستش داوطلبانه است. فراوانی نمازها و دعاهای ماه رمضان، گویای اهمیت آن است. روزه‏دار با تشریفات ویژه به «ضیافت الله» دعوت شده و چه نیکوست که با هدیه گرانبهایی به محضر خدای سبحان شرفیاب گردد و زیباترین هدیه به پیشگاه الهی، ساییدن پیشانی به خاک و بالا بردن دست نیاز است.

د. تلاوت قرآن

ماه رمضان، بهار قرآن است، قرآن و رمضان پیوندی دیرینه دارند زیرا یکی از شب‏های ماه مبارک رمضان، یعنی شب قدرظرفیت نزول قرآن را دارا بوده و سزاوار است که روزه‏دار، این پیوند را نگسلد و با ترتیل آیه‏های روح‏بخش قرآن، فضای ملکوتی ماه خدا را عطرآگین سازد که به گفته آورنده قرآن:

«من تلا فیه آیه من القرآن کان له مثل أجر من ختم القرآن فی غیره من الشهور»[۱۱] (کسی که یک آیه از قرآن را در ماه رمضان تلاوت کند، به اندازه اجر یک ختم قرآن در دیگر ماه‏ها نصیبش می‏شود.)

۵. آداب دیگر

آنچه گفته شد، مهمترین آداب میهمانی خدا بود، به برخی دیگر فقط اشاره می‏کنیم: صدقه به فقرا و مستمندان، احترام به بزرگترها، مهربانی نسبت به کوچک‏ترها، صله رحم، ترحم به یتیمان، توبه و استغفار، افطاری دادن، خوش‏خلقی، مدارا نسبت به زیردستان و... . [۱۲]

آثار ارزشمند روزه‏داری

ارزنده‏ترین آثار هر عبادتی، همان اطاعت از دستور خداوند بزرگ است و آثار دیگر به دنبال آن نصیب شخص عابد می‏گردد. اما انسان روزه‏دار علاوه بر تمام آثار گرانبهایی که از این رهگذار به دست می‏آورد. مشمول لطف ویژه الهی می‏گردد. خداوند درباره آن چنین فرموده است: «الصوم لی و أنا أجزی به»[۱۳] (روزه برای من است و من به آن پاداش می‏دهم (من خود پاداش آن هستم)).


_________________________________

[۱]  بحارالانوار، ج ۹۶، صفحه ۳۶۸
[۲]  همان، صفحه ۲۵۵
[۳]  بقره (۲)، آیه ۱۸۳
[۴]  بحارالانوار، ج ۹۶، صفحه ۳۷۵
[۵]  همان، صفحه ۳۹۶
[۶]  همان، صفحه ۳۵۶
[۷]  شرح غررالحکم، ج ۴، صفحه ۲۲۳
[۸]  جامع السعادات، ج ۳، صفحه ۳۸۱، بیروت
[۹]  بحارالانوار، ج ۹۶، صفحه ۳۵۸
[۱۰] همان، صفحه ۲۹۵
[۱۱] بحارالانوار،ج ۹۶، ص ۳۵۷
[۱۲] همان صص ۳۵۶، ۳۵۷
[۱۳] همان ص ۲۵۵

 

 

منبع: پایگاه اطلاع‏رسانی سبطین