آداب تلاوت قرآن

در چند حدیث شریف که از ائمه معصومین(علیهم السلام) نقل گردیده, از دهان بعنوان ((راه قرآن)) و ((یکى از راههاى پروردگار)) یاد شده است.

((امام صادق(ع) فرمود: پیامبر(ص) فرمودند:

ـ راه قرآن را پاکیزه سازید.

پرسیدند: اى رسول خدا! راه قرآن چیست؟

فرمود: دهانهاى شما.

پرسیدند: به چه پاکیزه کنیم؟

فرمود: ((به مسواک زدن))(۵)

و در حدیثى دیگر چنین آمده است:

((امام رضا(ع) از پدرانش(علیهم السلام) از پیامبر(ص) فرمود:

ـ دهانهاى شما راههایى از راههاى پروردگارتان است, آن را پاکیزه سازید.))(۶)

دهان بى حفاظى که غذاى مشکوک و حرام وارد آن مى شود, 

دهانى که گناهان بزرگى چون دروغ و تهمت و غیبت را مرتکب مى شود,

دهانى که براى شکستن دل دردمندى بحرکت در مىآید, 

دهانى که پیوسته مسلمانان از شر آن در واهمه و عذاب هستند, چگونه مى تواند محل تلفظ آیات قرآن باشد؟! 

آرى! تلاوت قرآن باید از دهانى پاک بگذرد. و گر نه آب صاف در یک نهر آلوده, بالاخره آلوده خواهد شد. اگر قرآن از دهان ناپاک بیرون آید, ((رب تال للقران و القران یلعنه))(۷)

 

((از رسول اکرم(ص) نقل شده که فرمودند: ((اعط العین حقها)) حق چشم را ادا کنید.

عرض کردند: حق چشم چیست یا رسول الله؟

فرمود: ((النظر الى المصحف)) نگاه کردن به قرآن.

زیرا تلاوت قرآن از روى قرآن, طبق حدیث, عبادت است. اگر چشم پاک نباشد, توفیق نظر به قرآن را پیدا نمى کند.))(۸)

چشم هرزه اى که بدنبال معصیت و خطا مى چرخد, و چشم افسار گسیخته اى که دیگر در کنترل صاحبش نیست, اگر هم بر روى خطوط قرآن قرار بگیرد, همچون کورى است که جمال نورانى حق را هرگز مشاهده نخواهد کرد. و به مصداق:

آنچه ما کردیم با خود هیچ نابینا نکرد

در میان خانه گم کردیم صاحبخانه را

جز خطوطى پى در پى, چیز دیگرى از قرآن نخواهد یافت.

[ این نظر از دور چون تیر است و سم

عشقت افزون مى شود صبر تو کم]

 

روح ناپاکى که اسیر اندیشه هاى شیطانى است, روح پژمرده اى که لطافت و ظرافت خود را از دست داده, و در برخورد با مظاهر معنویت, سرد و بى تفاوت است, روح تیره اى که زنگار گناه و معصیت, تمامى زوایاى آنرا پوشانده است, روح کوچک و حقیرى که فقط خود را مى بیند, و سرگرم بازیچه هاى خویش است, چگونه مى تواند معنویت قرآن را به هنگام تلاوت, درک و لمس نماید؟!

اما روح پاک و وارسته اى که از علائق مادى فاصله گرفته, و بر اثر خودسازىهاى پیوسته, نورانى و پرجلا شده است;

روح بلندى که با عبادتهاى خالص و ناب و توجهات روحانى حرکات شرک آلود و اندیشه هاى شیطانى را از خود دور ساخته است;

این روح با صفا و رحمانى, به هنگام تلاوت قرآن, نورانیت عظیم و فراگیر قرآن را, به خوبى احساس مى کند, و هم در پرتو نور آن, حقایق دیگر را...

[ هست قرآن مر تو را همچون عصا

کفرها را درکشد چون اژدها]

 

بنابر تعبیر آیت الله جوادى آملى: ((گوش و چشم و دست و سایر اعضا نیز راههاى قرآن است)).(۹)

گوشى که صوت ملکوتى قرآن را مى شنود و متإثر نمى شود, گوشى که در مسیر خطابهاى قرآن قرار مى گیرد, اما گویا هرگز کلامى و یا خطابى نشنیده است, گوشى که از شنیدن غیبت و دروغ و تهمت, لذت مى برد, این گوش طهارت ندارد. دستى که ناپاک است و طهارت ندارد, نباید بسوى قرآن دراز شود ((لا یمسه الا مطهرون))(۱۰) جز دست پاکان بدان نرسد.

پس باید تمامى اعضإ بدن را, که راه هاى قرآن هستند, پاک و مطهر نمائیم تا انوار الهى, وجودمان را نورانیت و روشنائى و صفا بخشد.

هرکه کاه وجو خورد قربان شود

هرکه نور حق خورد قرآن شود

و اما لحظه اى درنگ! 

 

طهارت کلى جسم, بسیار آسان است. با یک نیت و مقدارى آب, مى توان خود را از آلودگى هاى ظاهرى پاک کرد, و به آسانى قرآن را به لب گذاشت و بوسید و خطوط آنرا لمس نمود.

اما طهارت دیگر اعضإ از جمله: دهان و گوش و چشم و روح, به یکباره امکان پذیر نیست, و باید ضمن توکل بر خداوند بزرگ, با جدیت و تمرین و ممارست, رذائل اخلاقى را از جسم و روح زدوده, و آنچنان پاک و طاهر نمائیم که شایستگى انس و مجالست با کلام وحى ((قرآن)) را بیابیم. ان شإ الله.

خون پلید است و به آبى مى رود

لیک باطن را نجاست ها بود

 

شایسته است هنگام شنیدن آواى قرآن و آیات الهى با سکوت عمیق و توجه دقیق موارد زیر را رعایت کنیم:

ـ احترام قلبى خویش را نسبت به کلام الهى ابراز داریم.

ـ در مقابل این بارقه رحمت سر تعظیم و تواضع فرود آوریم.

ـ براى شنیدن این خبر بزرگ آسمانى اعلام آمادگى نمائیم.

ـ با توجه کامل به معانى آن زمینه تدبر و تفکر را در خودمان ایجاد کنیم.

ـ با سکوت و تمرکز فکر, جان خود را در معرض تابش این آفتاب حیات بخش قرار دهیم. 

ـ قلب و روح خسته و پریشانمان را شاداب و پرتحرک نمائیم.(۱۱)

 

امام پنجم باقر العلوم (ع) قاریان قرآن را به سه دسته تقسیم فرموده و انگیزه هر کدام را بیان فرموده اند:

۱ ـ کسانى که قرائت قرآن را وسیله امرار معاش و تقرب به ملوک و فزون طلبى نسبت به مردم قرار داده اند.

۲ ـ کسانى که قرآن را مى خوانند و فقط حروف آن را گرفته و حدود آن را ضایع کرده اند.

۳ ـ کسانى که قرآن را تلاوت مى کنند و با دستورات شفابخش آن بیمارىهاى قلبى و فکرى خود را درمان مى کنند. شب ها با تلاوت قرآن مإنوس هستند و روزها در صحنه هاى زندگى از آنها الهام مى گیرند و بخاطر انس با قرآن پهلو از رخت خواب ناز تهى مى کنند.

پس خداوند بخاطر این گروه از حاملان معارف قرآن بلا را از اجتماعات دور مى کند و بخاطر آنان باران رحمت خود را فرو مىآورد. بخدا قسم این دسته در جامعه, از کبریت احمر کمیاب تر اند.(۱۲)

 

امام صادق(ع) تلاوت کنندگان قرآن را به سه گروه تقسیم فرموده و نتیجه عمل آنان را بیان مى فرمایند:

۱ـ عده اى براى نزدیک شدن به سلاطین و زورمندان و براى سلطه یافتن بر مردم (قرآن مى خوانند) این دسته اهل آتش اند.

۲ـ قاریانى که الفاظ قرآن را از برکرده خوب مى خوانند ولیکن حدود آن را ضایع نموده اند اینان هم اهل آتش اند.

۳ ـ و گروهى قرآن مى خوانند تا زیر پوشش آن قرار گیرند. اینان به محکم و متشابه آن اعتقاد دارند فرایض را بجاى مىآورند, حلال آن را حلال و حرام آن را حرام دانسته و در مقام عمل تسلیم قوانین قرآننند. این دسته همان کسانى هستند که دست رحمت الهى آنان را از هر سقوطى نجات مى دهد و آنان اهل بهشت اند و درباره هر که بخواهند حق شفاعت دارند.(۱۳)

 

۱ـ حفظ قرآن را از کودکى به فرزندانمان بیاموزیم;

۲ـ هنگام حفظ, روخوانى قرآن را بدرستى آشنا باشیم;

۳ـ آیات را بالحن و لهجه عربى همراه با تإمل و دقت حفظ کنیم;

۴ـ روش ترتیل را بیاموزیم و با همین روش آیات را فراگیریم;

۵ـ از یک جلد قرآن خوش خط و معین استفاده کنیم;

۶ـ روزى نیم ساعت تمرین داشته باشیم و کم کم مدت آنرا زیاد کنیم;

۷ـ در اوقات منظم مثلا هر روز ساعت ۷ صبح به حفظ بپردازیم;

۸ـ حفظ را با سوره هاى کوچک آغاز کنیم;

۹ـ یک بار به صورت کند, یک بار به صورت متوسط و بار دیگر به صورت تند تمرین کنیم;

۱۰ـ هنگام عصبانیت, گرسنگى, تشنگى و خواب آلودگى حفظ نکنیم;

۱۱ـ شماره آیات و صفحه قرآن را بخاطر داشته باشیم;

۱۲ـ حفظ قرآن نیاز به تکرار مداوم دارد.;

۱۳ـ در مسافرت ها مى توانیم بیشتر به تکرار بپردازیم;

۱۴ـ براى حفظ, از قرآن هاى ترجمه شده استفاده نکنیم;

۱۵ـ آیه هاى طولانى و سور طولانى را مى توانیم بخش بخش کنیم;

۱۶ـ در حفظ آیات شبیه به هم حفظ شماره آیات و دقت بیشتر لازم است;

۱۷ـ حفظ قرآن به صورت مباحثه دونفرى آسان تر و مفیدتر است.

 

 

 

عن رسول الله(ص): ((ان هذه القلوب تصدإ کما یصدإ الحدید. قیل: یا رسول الله فما جلاوها؟ قال: تلاوه القرآن)) این دلها نیز همانند آهن زنگار مى بندد. عرض شد: اى رسول خدا, صیقل دهنده دلها چیست؟ فرمود: تلاوت قرآن.

عن امیر المومنین(ع): ((ان الله سبحانه لم یعظ إحدا بمثل هذا القرآن, فانه حبل الله المتین وسببه الامین وفیه ربیع القلب وینابیع العلم وما للقلب جلإ غیره)) خداوند سبحان, هیچ کس را به چیزى مانند این قرآن اندرز نداده است; زیرا قرآن ریسمان محکم خدا و دستاویز مطمئن اوست. در این قرآن بهار دل است و چشمه هاى دانش. و براى صیقل دادن دل, چیزى جز آن وجود ندارد.

 

 

عن رسول الله(ص): ((ما اجتمع قوم فى بیت من بیوت الله یتلون کتاب الله ویتدارسونه بینهم الا نزلت علیهم السکینه وغشیتهم الرحمه وحفتهم الملائکه...)) هیچ گروهى در خانه اى از خانه هاى خدا براى تلاوت کتاب خدا و مباحثه آن جمع نشدند, مگر این که آرامش بر آنان فرود آمد و رحمت فرایشان گرفت و فرشتگان آنان را در میان گرفتند...

 

قال النبى(ص): ((نوروا بیوتکم بتلاوه القرآن!.. فان البیت اذا کثر فیه تلاوه القرآن کثر خیره وإمتع إهله...)) خانه هاى خود را به خواندن قرآن روشن کنید... چون تلاوت قرآن در خانه زیاد شود, خیر آن افزایش پیدا مى کند و اهل آن از نعمت هاى الهى برخوردار مى شوند.

عن على(ع): ((إفضل الذکر القرآن به تشرح الصدور و تستنیر السرائر)) بهترین ذکر (وسخن) قرآن است,با قرآن است که سینه ها فراخ مى شود و درونها روشن مى گردد.